“Οχι.”  — Ιωάννης Μεταξάς, Πρωθυπουργός της Ελλάδος

 

Ο πόλεμος στην Ελλάδα κράτησε περίπου εννέα δύσκολα χρόνια, έχοντας αρχίσει με τις μάχες κατά της Ιταλίας, και αργότερα κατά της Γερμανίας και της Βουλγαρίας, φτάνοντας στην κατοχή της Ελλάδος από αυτές τις χώρες, και τελικά τελειώνοντας με τον Ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο, έναν από τους πιο αιματηρούς πολέμους της Ευρωπαϊκής ιστορίας.

 

Από τις 28 Οκτωβρίου του 1940 έως τις 16 Οκτωβρίου 1949, πάνω από ένα εκατομμύριο Ελληνες είτε πέθαναν είτε αγνοούντο. Μονό κατά την διάρκεια του λιμού της Αθήνας πέθαναν πάνω από 350.000 Ελληνες. Η εμπόλεμη δεκαετία στην Ελλάδα ήταν ίσως η πιο καταστροφική στην ένδοξη ιστορία της. Εκατομμύρια ζωές άλλαξαν για πάντα ή κατεστράφηκαν μεθοδικά, και ήταν η αιτία της αφάνισης του Εβραϊκού πληθυσμού της Ελλάδος.

Στις 28 Οκρωβρίου 1940, ο Ιταλός δικτάτορας Μουσολίνι έστειλε με τον πρέσβυ του Emmanuele Grazzi ένα τελεσίγραφο στον Ελληνα ηγέτη Ιωάννη Μεταξά. Η έξυπνα διατυπωμένη επιστολή στην ουσία εκβίαζε την Ελλάδα ή να αφήσει τα Ιταλικά στρατεύματα να περάσουν από την Ελλάδα ανενόχλητα ή να αντιμετωπίσουν τον πόλεμο με την Ιταλία. Κατά την εξέλιξη των γεγονότων που οδήγησαν στον Ελληνο-Ιταλικό πόλεμο, ο φασίστας Μεταξάς προσπάθησε να κρατήσει την Ελλάδα ουδέτερη και να αποφύγει τον πόλεμο με την γείτονα χώρα πάση θυσία. Ομως, τον Αύγουστο του 1940, το Ελληνικό καταδρομικό Ελλη τορπιλήθηκε ενώ ήταν αγκυροβολημένο ανοιχτά της Ελληνικής νήσου Τήνου, σε μία προσπάθεια των Ιταλών να εξαναγκάσουν τον Μεταξά να προβεί σε κάποια πολεμική πράξη εναντίον τους. Ο Μεταξάς, σοφά πράττοντας, δεν προχώρησε σε αντίποινα, εξαγριώνοντας τον Μουσολίνι. Αν και οι Ιταλοί υπερείχαν αριθμητικά των Ελλήνων την παραμονή της Ιταλικής εισβολής και παρά το γεγονός ότι οι Ελληνες φοβόντουσαν επίθεση και από τους Γερμανούς και Βούλγαρους, ο Μεταξάς αγνόησε το τελεσίγραφο του Μουσολίνι. Το ακριβές κείμενο της απάντησης στο τελεσίγραφο είναι αμφιλεγόμενο, λέγεται όμως ότι απλά περιείχε την λέξη: “Οχι.” Αυτή η ημέρα έχει καταλήξει να είναι συνώνυμη με την Ελλάδα. Γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 28 Οκτωβρίου ως η ημέρα που η μικρή Ελλάδα, αν και ήταν ενήμερη σχετικά με τις συνέπειες που υπέστησαν πολύ ισχυρότεροι και πλουσιότεροι γείτονες στην Ευρώπη, απήντησε στην επιθετικότητα και στην προσβολή της ακεραιότητάς της με μία μόνο λέξη. Η ημέρα ειναι γνωστή ως “ημέρα του όχι,” προς τιμήν του Μεταξά και όσων ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα στα όπλα.

 

Αναμένοντας τις συντριπτικά ανώτερες δυνάμεις στο αναμενόμενο σημείο της επίθεσης, οι Ελληνικές δυνάμεις συνάντησαν τις Ιταλικές στην Ηπειρο, στην Βόρεια Ελλάδα. Ο πόλεμος είναι γνωστός ως ο Ελληνο-Ιταλικός πόλεμος και πρόκειται για μία σύγκρουση που είχε σαν αποτέλεσμα την επιτυχή εκστρατεία από ξηράς εναντίον των δυνάμεων του Αξονα. Τελικά η Γερμανία επενέβη υπέρ της εμπολέμου συμμάχου της, η οποία ηττάτο από τους πολύ λογότερους Ελληνες. Εχοντας παραλύσει από την προέλασή τους στην Ελλάδα, και μετά από μία αντεπίθεσή τους η οποία απέτυχε, μισό εκατομμύριο Ιταλών βρέθηκαν προ εκπλήξεως. Η σύγκρουση είχε ως αποτέλεσμα την παρέμβαση της Ναζιστικής Γερμανίας στις 6 Απριλίου του 1941.

 

Οι Γερμανοί τελικά επετέθησαν μέσω Γιουγκοσλαβίας, παρακάμπτοντας την Γραμμή Μεταξά και εξαναγκάζοντας τυς Ελληνες να υποχωρήσουν. Η παράδοση της Ελλάδος και η κατοχή των δυνάμεων του Αξονα οδήγησαν σε μία κυβέρνηση συνεργασίας όπως και στην κατεχόμενη Γαλλία, αλλά και σε σφοδρή αντίσταση από τον πληθυσμό. Αυτή η περίοδος του δεκαετούς πολέμου έφερε την εξαθλίωση σε εκατομμύρια πολίτες.

 

Οταν κατακτήθηκε η κυρίως Ελλάδα, οι Γερμανοί κατέβηκαν στην Αθήνα γρήγορα και εγκατεστάθηκαν ως κυρίαρχοι. Η Ελληνική σημαία υπεστάλη στην Ακρόπολη και αντικατεστάθη από την Γερμανική Σβάστικα. Ενας νεαρός Ελληνας στρατιώτης, ο Κωνσταντίνος Κουκίδης, υπήκουσε στην διαταγή. Αλλά αντί να την παραδώσει στους Γερμανούς φρουρούς, την τύλιξε γύρω του και έπεσε μαζί της από την άκρη τη Ακρόπολης. Οι Γερμανοί τον παρακολουθούσαν με το στόμα ανοιχτό καθώς έπεφτε να συναντήσει τον θάνατό του. Οταν το νέο διαδόθηκε στην Αθήνα, ανέβασε το ηθικό των κατοίκων: το σημείο όπου έπεσε ο στρατιώτης με την σημαία κηρύχθηκε ιερό χώμα και η μαρτυρία του απετέλεσε μία συμβολική πράξη αντίστασης κατά των Γερμανών. Ετσι άρχισε το πιο απεχθές καθεστώς που είχε κυβερνήσει ποτέ την Ελλάδα.

 

Οπως και στις άλλες χώρες, μία φιλοναζιστική κυβέρνηση αντικατέστησε τους υποστηρικτές του Μεταξά, ο ποίος είχε αποβιώσει τον Ιανουάριο του 1941. Τώρα, μόνο η νήσος Κρήτη είχε απομείνει στα χέρια των Συμμάχων και ήταν απλά θέμα ημερών πριν οι Γερμανοί προβούν σε επίθεση για να ολοκληρώσουν την κατάκτηση της χώρας.

 

Το πρωινό της 20ης Μαϊου του 1941, ο κόσμος τα έχασε κοιτώντας τον ουρανό πάνω από την Κρήτη. Επρόκειτο για την μεγαλύτερη εισβολή από αέρος που είχε δει ποτέ ο κόσμος. Χιλιάδες επίλεκτοι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές του σώματος Fallschirmjäger έπεφταν απαλά εκείνο το ηλιόλουστο πρωινό. Ομως οι Γερμανοί δεν είχαν υπολογίσει την αντίσταση των Κρητών, η οποία ήταν τόσο αποφασιστική ώστε οι Γερμανοί έχασαν 4000 άνδρες την πρώτη ημέρα. Τα Αγγλικά, Αθστραλιανά, και Νεο-Ζηλανδικά στρατεύματα πολέμησαν ηρωικά δίπλα στα εναπομείναντα Ελληνικά στρατεύματα, και κανείς τους δεν είχε σκοπό να παραδοθεί τόσο εύκολα. Μαζί με μερικούς Κρήτες, άνδρες, γυναίκες, και παιδιά, οι μάχες εμαίνοντο σε όλη την Κρήτη για δέκα ημέρες, ειδικά γύρω από την πρωτεύουσα, το Ηράκλειο. Αν και αποκρυπτογραφημένα μηνύματα από το Αίνιγμα, τον απόρρητο Γερμανικό αποκρυπτογράφο, ευρίσκοντο στα χέρια του Βρετανού διοικητή στρατηγού Freyberg. δεν επέτρεψε στις εφεδρείες του να αφήσουν τις θέσεις τους. Αντίθετα, διέταξε τα νεοαφιχθέντα στρατεύματα να οχυρωθούν στο βόρειο μέρος της Κρήτης, περιμένοντας μία απόβαση από την θάλασσα, η οποία ποτέ δεν έλαβε χώρα. Μετά από μερικές μικρής εμβέλειας και ανεπιτυχείς αποβάσεις, οι οποίες μάλλον είχαν χαρακτήρα αντιπερασπισμού και συνέβαλαν περισσότερο στην σύγχυση του Freyberg, οι Γερμανοί καταδρομείς τελικά κατέλαβαν το αεροδρόμιο Μάλεμε, αλλάλοντας υπέρ τους την τύχη της μάχης της Κρήτης.

 

Μετά από την μάταιη προσπάθεια να κρατήσει την Κρήτη, ο βασιλιάς Γεώργιος ο 2^ος έφυγε για την Αίγυπτο με την εξόριστη κυβέρνησή του. Των Γερμανών όμως η νίκη ήταν πύρρεια και εξανάγκασε τον Χίτλερ να αναθεωρήσει την στρατηγική του σε σχέση με τις επιθέσεις εξ αέρος και δεν ξανατόλμησε ποτέ παρόμοιο εγχείρημα, αφού μόνο στην Κρήτη έιχε χάσει μεταξύ 15.000 και 20.000 στρατιώτες. Μετά το πέρας της μάχης, ακολούθησαν αντίποινα εναντίον των Κρητών που είχαν βοηθήσει τα Αγγλικά στρατεύματα, όπως μαζικές εκτελέσεις και καταστροφή χωριών όπως ο Κάνδανος.

Η αγριότητα της κατοχής του Αξονα οδήγησε σε λιμό και στην απέλαση των περισσοτέρων Εβραίων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Πολωνία. Παρά την σκληρότητα των κατακτητών, οι Ελληνες οργάνωσαν ομάδες πατριωτών και νίκησαν τους Γερμανούς. Μία από τις μεγαλύτερες οργανώσεις ήταν ο ΕΛΑΣ, Ο Λαϊκός Απελευθεροτικός Στρατός, και ο ΕΔΕΣ, η ομάδα Εθνικιστών και Βασιλοφρόνων. Αλλοι, όπως ο Μανώλης Μπαντουβάς και ο καπετάν Πετρακογιώργης ηγούντο των αντίστοιχων πατριωτικών οργανώσεών τους εναντίον των Γερμανών στην Κρήτη.

Οι Γερμανοί κατάλαβαν γρήγορα ότι δεν μπορούσαν να τα βγάλουν πέρα: η προσπάθειά τους να νικήσουν έναν ανταρτοπόλεμο, ενώ οι αντάρτες έστηναν συχνά-πυκνά παγίδες στα Γερμανικά στρατεύματα, αποδείχθηκε ανέφικτη. Καθώς οι Γερμανοί άρχισαν να υποχωρούν εξ αιτίας του προελαύνοντος Ρωσσικού στρατού τον Δεκέμβριο του 1944, οι αντάρτες του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ άρχισαν σκόπιμα να διεκδικούν τις δικές τους περιοχές επιρροής, γεγονός το οποίο μοιραία οδήγησε σε εθνική καταστροφή: στον Ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο.

 

 

Οταν η Γερμανία αποσύρθηκε από τη Ελλάδα τελείως, οι αντάρτες του ΕΛΑΣ βγήκαν από τις κρυψώνες τους και άρχισαν να ασκούν εξουσία όπου μπορούσαν. Το ίδιο έκανε όμως και η εξόριστη Ελληνική κυβέρνηση η οποία επέστρεψε από την Αίγυπτο. Καθώς οι εντάσεις εκλιμακώνοντο στα τέλη Δεκεμβρίου του 1944, Βρετανοί στρατιώτες πυροβόλησαν και σκότωσαν κομμουνιστές διαδηλωτές στην Αθήνα, οδηγώντας σε μία περίοδο έκρυθμης κατάστασης που ονομάσθηκε Δεκεμβριανά. Αυτό το γεγονός ήταν και η επίσημη απαρχή του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου.

 

Οι Βρετανοί, οι οποίοι θεωρούσαν την Ελλάδα ως μέρος της σφαίρας επιρροής τους, προσπάθησαν να παρέμβουν και να αφοπλίσουν τον ΕΛΑΣ, κάτι το οποίο δεν ήταν εύκολο. Συνθήματα στους δρόμους εξελίσσοντο σε αιματηρές ένοπλες οδομαχίες.

Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ πήγε προσωπικά στην Ελλάδα να διαπραγματευθεί ένα τέλος στην αδελφοκτονική σύγκρουση. Καθώς η ένταση των συγκρούσεων εμειώνετο, οι απαιτήσεις του ΕΛΑΣ παρέμειναν αναλλοίωτες, διότι θεωρούσαν ότι η ήττα των Γερμανών οφείλετο σε αυτούς και θεωρούσε ότι ήταν η πιο σημαντική πολιτική δύναμη στην Ελλάδα. Τροφοδοτούμενοι και χρηματοδοτούμενοι από την Σοβιετική Ενωση και την Γιουγκοσλαβία, οι αντάρτες του ΕΛΑΣ μεταμορφώθηκαν σε “απελευθερωτικό στρατό,” όμως παρά την βοήθεια οι επιτυχία τους ήταν μάλλον μέτρια. “Η ελευθερία” που αναζητούσαν κόστισε πολύ: η χώρα έιχε χωρισθεί σε στρατόπεδα επιρροής και η κατάσταση ηταν χειρότερη από την περίοδο της Γερμανικής κατοχής. Τελικά, χιλιάδες σκοτώθηκαν και τουλάχιστον ένα εκατομμύριο έφυγαν από την Ελλάδα. Παιδιά χάθηκαν ή απήχθησαν και από τις δύο πλευρές, και τα μεγάλωναν οικογένειες σε μακρινά σημεία της Ελλάδος, και σε ξένες χώρες, κομμουνιστικές ή μη, ακόμη και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Υπολογίζεται ότι περί τα 30.000 Ελληνόπουλα μεγάλωσαν σε σλαβόφωνες χώρες.

 

 

 

Καθώς η Μεγάλη Βρετανία κατάλαβε ότι η σύγκρουση θα εκλιμακώνετο, επέτρεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες να επέμβουν αποφασιστικά στα πολιτικά πράγματα της Ελλάδος. Ο πρόεδρος Τρούμαν συμφώνησε αμέσως αποστέλλοντας βοήθεια και όπλα στους Εθνικιστές Ελληνες, σε μία ιστορική απόφαση γνωστή ως το Δόγμα Τρούμαν. Αυτό απεδείχθε αποφαστικής σημασίας και συνετέλεσε στην κατάληξη του Εμφυλίου Πολέμου και στη τελική ήττα των κομμουνιστών. Πέρα από αυτό, το Δόγμα Τρούμαν απεδείχθη ότι ήταν μία παγκόσμια πολιτική ή οποία βοηθούσε όποια χώρα αγωνίζετο εαντίον του κομμουνισμού.

 

Με την πάροδο του χρόνου οι κομμουνιστές ηττήθηκαν. Εκατοντάδες χιλιάδες σκοτώθηκαν και χιλιάδες φυλακίστηκαν για πολλά χρόνια. Οικογένειες χωρίσθηκαν και παραμένουν χωρισμένες μέχρι και σήμερα, χωρίς να έχουν συμφιλιωθεί, ως αποτέλεσμα όλων όσων συνέβησαν εβδομήντα χρόνια πριν.

 

Διαβάστε την Ιστορία της μετάβασης του Ηλία Δουνδουλάκη στο ταραγμένο παρελθόν της Ελλάδος στο τελευταίο του βιβλο ΗΜΟΥΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΣ ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΣ ΣΤΗΝ ΣΑΛΟΝΙΚΗ

 

 

 

 

ΔΕΙΤΕ:

Πολεμικο Μουσειο